Fisioterapia en las secuelas del parto por cesárea. Una revisión sistemática.

e202301002

Autores/as

  • Montserrat Ceballos-Rivera Facultade de Fisioterapia, Universidade de Vigo. Pontevedra. España.
  • Yoana González-González Facultade de Fisioterapia, Universidade de Vigo. Pontevedra. España. / Grupo de Investigación Fisioterapia Clínica (FS1), Instituto de Investigación Sanitaria Galicia Sur (IIS Galicia Sur), SERGAS-UVIGO. Pontevedra. España.
  • Alejandra Alonso-Calvete Facultade de Fisioterapia, Universidade de Vigo. Pontevedra. España. / Grupo de Investigación REMOSS, Universidade de Vigo. Pontevedra. España.
  • Lorenzo A. Justo-Cousiño Facultade de Fisioterapia, Universidade de Vigo. Pontevedra. España. / Grupo de Investigación Fisioterapia Clínica (FS1), Instituto de Investigación Sanitaria Galicia Sur (IIS Galicia Sur), SERGAS-UVIGO. Pontevedra. España.
  • Iria Da Cuña-Carrera Facultade de Fisioterapia, Universidade de Vigo. Pontevedra. España. / Grupo de Investigación Fisioterapia Clínica (FS1), Instituto de Investigación Sanitaria Galicia Sur (IIS Galicia Sur), SERGAS-UVIGO. Pontevedra. España.

Palabras clave:

Fisioterapia, Cesárea, Complicaciones, Dolor

Resumen

FUNDAMENTOS // La cesárea es una intervención quirúrgica que consiste en la extracción del feto por vía abdominal. Como cualquier intervención quirúrgica, la cesárea no está exenta de complicaciones y éstas se pueden clasificar en a corto plazo (dolor agudo) y a largo plazo (adherencias en la cicatriz, dolores lumbares y pélvicos, obstrucción intestinal y embarazos ectópicos). La fisioterapia cuenta con diferentes herramientas para abordar estas complicaciones. El objetivo de este trabajo fue revisar la bibliografía científica para conocer los efectos de la fisioterapia en las consecuencias del parto por cesárea.
MÉTODOS // Se realizó una búsqueda de artículos durante el mes de diciembre de 2021 en las bases de datos PubMed, Medline, Cinahl, Scopus, PEDro y WOS empleando los términos de búsqueda Cesarean Section, Physical Therapy Modalities y Physical Therapy. Como criterio de inclusión se estableció que el tipo de estudio fuese Estudio Clínico Aleatorizado (ECA).
RESULTADOS // Se obtuvieron un total de 280 artículos, de los cuales 9 fueron seleccionados tras aplicar los criterios de elegibilidad. En ellos, la intervención más utilizada de fisioterapia fue electroterapia, seguida de masoterapia y ejercicio terapéutico. Los estudios arrojan efectos de estas formas de fisioterapia, con una duración y frecuencia determinada, con mejoras en el dolor, las actividades de la vida diaria, el nivel de comodidad, los rangos articulares y la reducción del consumo de analgésicos.
CONCLUSIONES // La fisioterapia cuenta con diversas modalidades con las que atender tanto en una fase inmediata como en una tardía las complicaciones tras una cesárea, destacando especialmente la reducción del dolor.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Carlos Schnapp S, Eduardo Sepúlveda S, Jorge Andrés Robert S. Operación cesárea. Rev Médica Clínica Las Condes. 1 de noviembre de 2014;25(6):987-992.

OMS | Declaración de la OMS sobre tasas de cesárea [Internet]. [Consultado 28 de diciembre de 2021]. Disponible en: https://www.who.int/reproductivehealth/publications/maternal_perinatal_health/cs-statement/es/

Informe de Atención Perinatal 2010-2018.pdf [Internet]. [Consultado 24 de febrero de 2022]. Disponible en: https://www.sanidad.gob.es/estadEstudios/estadisticas/docs/Informe_Atencion_Perinatal_2010-2018.pdf

BBPP_APySR_Madrid_3.pdf [Internet]. [Consultado 28 de diciembre de 2021]. Disponible en: https://www.mscbs.gob.es/organizacion/sns/planCalidadSNS/pdf/BBPP_2014/BBPP_APySR_Madrid_3.pdf

Carvalho Borges N, Costa e Silva B, Fortunato Pedroso C, Cavalcante Silva T, Silva Ferreira Tatagiba B, Varanda Pereira L. Dor pós-operatória em mulheres submetidas à cesariana. Enferm Glob. 1 de octubre de 2017;16(4):354. DOI: https://doi.org/10.6018/eglobal.16.4.267721

Garcia-Orellana M, Herms R, Rodríguez Cosmen C, Montes A. Análisis de los protocolos de analgesia poscesárea en un hospital universitario. Rev Esp Anestesiol Reanim. abril de 2014;61(4):228-229. DOI: https://doi.org/10.1016/j.redar.2013.05.012

Poole JH. Adhesions Following Cesarean Delivery: A Review of Their Occurrence, Consequences and Preventative Management Using Adhesion Barriers. Wom Health. septiembre de 2013;9(5):467-477. DOI: https://doi.org/10.2217/whe.13.45

Yimer H, Woldie H. Incidence and Associated Factors of Chronic Pain After Caesarean Section: A Systematic Review. J Obstet Gynaecol Can. junio de 2019;41(6):840-854. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jogc.2018.04.006

Weibel S, Neubert K, Jelting Y, Meissner W, Wöckel A, Roewer N et al. Incidence and severity of chronic pain after caesarean section: A systematic review with meta-analysis. Eur J Anaesthesiol. noviembre de 2016;33(11):853-865. DOI: https://doi.org/10.1097/EJA.0000000000000535

Iqra Nayyab, Misbah Ghous, Syed Shakil ur Rehman, Irum Yaqoob. The effects of an exercise program for core muscle strengthening in patients with low back pain after cesarean-section: a single blind randomized controlled trial. J Pak Med Assoc. 9 de febrero de 2021;1-15. DOI: https://doi.org/10.47391/JPMA.596

Johnson MI, Paley CA, Howe TE, Sluka KA. Transcutaneous electrical nerve stimulation for acute pain. Cochrane Pain, Palliative and Supportive Care Group, editor. Cochrane Database Syst Rev. Junio de 2015;2015(6):CD006142.

Wasserman JB, Copeland M, Upp M, Abraham K. Effect of soft tissue mobilization techniques on adhesion-related pain and function in the abdomen: A systematic review. J Bodyw Mov Ther. abril de 2019;23(2):262-269. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jbmt.2018.06.004

Hayden JA, Ellis J, Ogilvie R, Malmivaara A, van Tulder MW. Exercise therapy for chronic low back pain. Cochrane Back and Neck Group, editor. Cochrane Database Syst Rev. Septiembre de 2021;28;9(9):CD009790.

Page MJ, McKenzie JE, Bossuyt PM, Boutron I, Hoffmann TC, Mulrow CD et al. The PRISMA 2020 statement: an updated guideline for reporting systematic reviews. BMJ. 29 de marzo de 2021;372:n71. DOI: https://doi.org/10.1136/bmj.n71

PEDro_scale_spanish.pdf [Internet]. [Consultado 26 de marzo de 2022]. Disponible en: https://pedro.org.au/wp-content/uploads/PEDro_scale_spanish.pdf

Maher CG, Sherrington C, Herbert RD, Moseley AM, Elkins M. Reliability of the PEDro Scale for Rating Quality of Randomized Controlled Trials. Phys Ther. 1 de agosto de 2003;83(8):713-721.

Higgins JPT, Altam DG. The Cochrane Collaboration’s tool for assessing risk of bias in randomised trials. BMJ. 2011;343:d5928.

Güney E, Uçar T. Effects of deep tissue massage on pain and comfort after cesarean: A randomized controlled trial. Complement Ther Clin Pract. Mayo de 2021;43:101320. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ctcp.2021.101320

Simonelli MC, Doyle LT, Columbia M, Wells PD, Benson KV, Lee CS. Effects of Connective Tissue Massage on Pain in Primiparous Women After Cesarean Birth. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. septiembre de 2018;47(5):591-601. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jogn.2018.07.006

Binder P, Gustafsson A, Uvnäs-Moberg K, Nissen E. Hi-TENS combined with PCA-morphine as post caesarean pain relief. Midwifery. Agosto de 2011;27(4):547-552. DOI: https://doi.org/10.1016/j.midw.2010.05.002

Çıtak Karakaya İ, Yüksel İ, Akbayrak T, Demirtürk F, Karakaya MG, Özyüncü Ö et al. Effects of physiotherapy on pain and functional activities after cesarean delivery. Arch Gynecol Obstet. marzo de 2012;285(3):621-627. https://doi.org/10.1007/s00404-011-2037-0

Suwannalert P, Chanthasenanont A, Pongrojpaw D. Effect of applying cold gel pack on reduction of postoperative pain in cesarean section, low midline skin incision: A randomized controlled trial. J Obstet Gynaecol Res. agosto de 2021;47(8):2653-2658. DOI: https://doi.org/10.1111/jog.14855

Kasapoğlu I, Aksoy MK, Demir BÇ, Altan L. The efficacy of transcutaneous electrical nerve stimulation therapy in pain control after cesarean section delivery associated with uterine contractions and abdominal incision. Turk J Phys Med Rehabil. Junio de 2020;66(2):169-175. DOI: https://doi.org/10.5606/tftrd.2020.3225

Wasserman JB, Abraham K, Massery M, Chu J, Farrow A, Marcoux BC. Soft Tissue Mobilization Techniques Are Effective in Treating Chronic Pain Following Cesarean Section: A Multicenter Randomized Clinical Trial. J Womens Health Phys Ther. septiembre de 2018;42(3):111-119. DOI: https://doi.org/10.1097/JWH.0000000000000103

Kayman-Kose S, Arioz DT, Toktas H, Koken G, Kanat-Pektas M, Kose M et al. Transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) for pain control after vaginal delivery and cesarean section. J Matern Fetal Neonatal Med. octubre de 2014;27(15):1572-1575. DOI: https://doi.org/10.3109/14767058.2013.870549

Vance CG, Dailey DL, Rakel BA, Sluka KA. Using TENS for pain control: the state of the evidence. Pain Manag. mayo de 2014;4(3):197-209. DOI: https://doi.org/10.2217/pmt.14.13

Gibson W, Wand BM, Meads C, Catley MJ, O’Connell NE. Transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) for chronic pain-an overview of Cochrane Reviews. Cochrane Database Syst Rev. 3 de abril de 2019;2019(4):CD011890. DOI: https://doi.org/10.1002/14651858.CD011890.pub3

Sabino GS, Santos CMF, Francischi JN, de Resende MA. Release of endogenous opioids following transcutaneous electric nerve stimulation in an experimental model of acute inflammatory pain. J Pain. febrero de 2008;9(2):157-163. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jpain.2007.09.003

Maeda Y, Lisi TL, Vance CGT, Sluka KA. Release of GABA and activation of GABA(A) in the spinal cord mediates the effects of TENS in rats. Brain Res. 9 de marzo de 2007;1136(1):43-50. DOI: https://doi.org/10.1016/j.brainres.2006.11.061

Somers DL, Clemente FR. Contralateral high or a combination of high- and low-frequency transcutaneous electrical nerve stimulation reduces mechanical allodynia and alters dorsal horn neurotransmitter content in neuropathic rats. J Pain. febrero de 2009;10(2):221-229. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jpain.2008.08.008

Matsuo H, Uchida K, Nakajima H, Guerrero AR, Watanabe S, Takeura N et al. Early transcutaneous electrical nerve stimulation reduces hyperalgesia and decreases activation of spinal glial cells in mice with neuropathic pain. Pain. septiembre de 2014;155(9):1888-1901. DOI: https://doi.org/10.1016/j.pain.2014.06.022

Bervoets DC, Luijsterburg PA, Alessie JJ, Buijs MJ, Verhagen AP. Massage therapy has short-term benefits for people with common musculoskeletal disorders compared to no treatment: a systematic review. J Physiother. 1 de julio de 2015;61(3):106-116. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jphys.2015.05.018

Dryden T, Baskwill A, Preyde M. Massage therapy for the orthopaedic patient: A review. Orthop Nurs. 2004;23(5):327-332. DOI: https://doi.org/10.1097/00006416-200409000-00009

Goats GC. Massage-the scientific basis of an ancient art: Part 2. Physiological and therapeutic effects. Br J Sports Med. septiembre de 1994;28(3):153-156. DOI: https://doi.org/10.1136/bjsm.28.3.153

Antoine C, Young BK. Cesarean section one hundred years 1920-2020: the Good, the Bad and the Ugly. J Perinat Med. 1 de enero de 2021;49(1):5-16. DOI: https://doi.org/10.1515/jpm-2020-0305

To WWK, Wong MWN. Factors associated with back pain symptoms in pregnancy and the persistence of pain 2 years after pregnancy. Acta Obstet Gynecol Scand. enero de 2003;82(12):1086-1091. DOI: https://doi.org/10.1046/j.1600-0412.2003.00235.x

Gregory K, Jackson S, Korst L, Fridman M. Cesarean versus Vaginal Delivery: Whose Risks? Whose Benefits? Am J Perinatol. enero de 2012;29(01):7-18. DOI: https://doi.org/10.1055/s-0031-1285829

Herrera-Cuenca M. Mujeres en edad fértil: Etapa crucial en la vida para el desarrollo óptimo de las futuras generaciones. Anal Venezol Nutr. 2017;30(2):1-8.

Ministerio de Ciencia e Innovación. Orden CIN/2135/2008, de 3 de julio, por la que se establecen los requisitos para la verificación de los títulos universitarios oficiales que habiliten para el ejercicio de la profesión de Fisioterapeuta [Internet]. Sec. 1, Orden CIN/2135/2008 jul 19, 2008 p. 31684-31687. Disponible en: https://www.boe.es/eli/es/o/2008/07/03/cin2135

Descargas

Publicado

12-01-2023

Cómo citar

1.
Ceballos-Rivera M, González-González Y, Alonso-Calvete A, Justo-Cousiño LA, Da Cuña-Carrera I. Fisioterapia en las secuelas del parto por cesárea. Una revisión sistemática.: e202301002. Rev Esp Salud Pública [Internet]. 12 de enero de 2023 [citado 9 de mayo de 2024];97:19 páginas. Disponible en: https://ojs.sanidad.gob.es/index.php/resp/article/view/82

Número

Sección

Revisiones

Categorías

Artículos más leídos del mismo autor/a